Belevingsgerichte muziek een handreiking

Belevingsgerichte muziekactiviteiten

Sinds begin 2007 werk ik min of meer regelmatig met diverse groepjes dementerende ouderen met het fenomeen "belevingsgerichte muziekactiviteiten".

De naam en de werkvorm zijn beiden ontstaan na een jaar lang werken met de
methode " Ik hoor wat u bedoelt" van Miketiene van der Laak.
Qua werkvorm en opzet voldeed de methode prima. De inhoud sloot echter niet
aan bij de belevingswereld van de bewoners. We hebben de methode aangevuld en uitgebreid met ander lied materiaal en meer aansprekende gedichten.

Ik heb al meer dan 20 jaar ervaring met belevingstheater en
het belevings gericht aanbieden van allerhande activiteiten voor zowel mensen
met een verstandelijke beperking als met dementerende ouderen. Muziek heeft
altijd mijn interesse gehad.
De belangstelling voor muziek heb ik van huis uit mee gekregen.
Iedereen kan zingen en iedereen kan muziek maken. Het is alleen soms even
zoeken naar het juiste lied en het juiste instrument.

Als begeleider hanteert ik de fenomenologische benaderingswijze. Ik ga uit van wat ik zie en probeer me in te leven in de persoon die ik voor mij heb en probeer van elk individu de behoefte te begrijpen.
Hierbij accepteer en respecteer ik ieders eigenheden neemt iedereen serieus.

Vanuit deze benaderingswijze maak ik gebruik van enkelvoudige media, met elk medium wat je inzet heb je maar 1 bedoeling. Klank, objecten en poppen kunnen bij iedereen, een gevoel van veiligheid oproepen. Welke het meest aanspreekt hangt af van de behoefte van de deelnemer.


Belevingsgerichte muziekactiviteit

Bij belevingsgericht aanbieden van muziek is het de bedoeling dat mensen in
een veilige en intieme sfeer uitgenodigd worden om vanuit hun aller diepste
ik te reageren op de aangeboden prikkels. Eigenlijk is het zo dat door het
tastbaar maken van het onderwerp iedereen in de gelegenheid wordt gesteld te
begrijpen wat er wordt bedoeld. Er hoeft niks uitgelegd te worden. De
handelingen en de muziek spreken voor zich.
Door deze manier van werken worden de bewoners gestimuleerd tot
communicatie.

Bij belevingsgerichte muziekactiviteiten is er sprake van een combinatie
van reminiscentie - gevoelsmatig en op een levendige manier herinneringen aan gebeurtenissen uit het verleden ophalen aan de hand van voorwerpen e.d. – en zintuigprikkeling.

Belevingsaspecten

- Herinneringen
Muziek roept herinneringen op. Muziek kan je meenemen naar allerlei gebeurtenissen en bepaalde voorvallen kunnen je doen denken aan muziek. Denk aan het zingen van kinderliedjes of slaapliedjes door moeder. De eerste verliefdheid, verkering, trouwdag, begrafenis. Her leven van ouderen bestaat voor een groot deel uit herinneringen, daarom geeft muziek op dit punt zoveel mogelijkheden.

- Veiligheid
Een rustige, sfeervol achtergrondmuziekje kan mensen gerust stellen en een gevoel van veiligheid geven. Sommige ouderen vinden het heerlijk om rustig wakker te worden met klassieke muziek. Muziek maken in de huiskamer, met eenzelfde liedje of melodietje starten. Dit geeft structuur en een vertrouwd en veilig gevoel.

- Ontspanning
Luisteren naar muziek kan ontspannend zijn. Het is daarbij belangrijk om de muziek goed af te stemmen. Vraag altijd of de bewoners het prettig vinden. Muziek kan ook afleiden van pijn en onrust. Met elkaar zingen of voor iemand zingen kan heel onspannend werken.

- Contacten en communicatie
Het is voor ouderen belangrijk om verbondenheid met de groep te voelen, erbij te horen. Dit gevoel van saamhorigheid komt naar voren bij het samen zingen, samen luisteren, samen praten over de muziek of een lied.

- Uiten van emoties
Muziek is bij uitstek een medium om emoties te uiten.
Blijheid en plezier als we denken aan herkenning of het feestelijke gevoel bij een verjaardag of bruiloft. Het intense gevoel van genieten van muziek kan mensen raken en een aangenaam gevoel geven.
Boosheid en irritatie als de muziek te hard staat of niet mooi gevonden wordt
Verdriet en weemoed bij liederen die herinneringen oproepen aan bepaalde gebeurtenissen. Muziek kan heftige gevoelens teweegbrengen.

- Beweging
Muziek en beweging zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Voor ouderen kunnen dit ook kleine subtiele bewegingen zijn. Bewegen gaat makelijker op muziek en het is gezellig en sfeervol.

- Troost
Muziek kan in veel situaties troost bieden

- Geheugen en cognitie
Muziek kan dementerenden ondersteunen bij hun oriëntatie in tijd. Veel feestdagen gaan gepaard met specifieke muziek. Bij veel aspecten van muzikale activiteiten hoeft de dementerende oudere geen cognitieve prestatie te leveren, omdat muziek, mits goed aangeboden ruimte geeft om wat wordt gezongen of beluisterd te associëren met prettige gebeurtenissen uit het verleden.

Praten over vroeger geeft een gevoel van zelfvertrouwen een gevoel wat de meeste deelnemers vaak kwijt zijn omdat we als begeleiders en familie een heel andere belevingswereld en een heel anders belevingstempo hebben.


De opbouw van de activiteit
De kwaliteit van de activiteit wordt bepaald door de ontmoeting tussen de
begeleider en de deelnemer. De muziek is het middel om die ontmoeting tot
stand te brengen.
Om niet "verstoord" te worden zitten we met de groep in een rustige
ruimte waar we een speciaal bij het thema passende sfeer te creëren.

De onderstaande onderdelen van de muziek activiteit komen iedere keer terug.

* Eerst wordt iedereen persoonlijk welkom geheten door middel van een lied
en handen schudden.
Dit is 1 van de meest bijzondere momenten van de sessie.
Je merkt aan de reacties die variëren van glimlachen, vochtige ogen krijgen
en bevestigend goedemorgen zeggen dat dit een heel belangrijk onderdeel is.
Als er speciaal voor jouw een lied wordt gezongen met je naam er in en je
krijgt gelijktijdig een hand wordt je bevestigd in het feit dat je er bent.

* Bij binnenkomst staan, op een centrale tafel, de attributen die bij het
thema horen al klaar. De deelnemers kunnen al zien wat het thema is. Vaak
raken we dan gelijk ook al in gesprek.

* Afhankelijk van de mogelijkheden van de deelnemers zingen we gezamenlijk een lied of wordt er naar een lied geluisterd.

* Luisteren naar klassiek of moderne muziek. De muziek, op cd of zelf
gespeeld, is meestal de grote sfeer bepaler en dient als "kapstok" om de
attributen en de zintuiglijke activiteiten aan een te rijgen..

* Zelf meebewegen of spelen met de muziek. Soms kan er mee bewogen of mee gespeeld worden. Dit is meestal wel een erg grote fysieke inspanning en duurt dan ook niet zo heel lang. Het is net zo plezierig voor de deelnemers als er mooie linten of doeken voor hen worden bewogen op het ritme van de muziek.

* Proeven, ruiken, voelen, beleven van het onderwerp. Als je ouder wordt
nemen je gehoor en je gezichtsvermogen af. Door andere zintuigen aan te
spreken kan iedereen toch alle gelegenheid krijgen het onderwerp te beleven.



Praktische tips



1. Probeer alle storende factoren buiten de muziekactiviteit te houden. Telefoon, onverwachte bezoekers, etc. Bordje op de deur doet wonderen.

2. Doe een muziekactiviteit nooit alleen. Zorg voor ondersteuning van iemand die graag zingt en van muziek houdt. Een vast maatje beidt veel voordelen. Je raakt op elkaar ingespeeld.
Bij de activiteit is het belangrijk dat er meerdere begeleiders aanwezig
zijn om de bewoners voldoende aandacht en begeleiding te kunnen geven.


3. Begin en eindig zoveel mogelijk telkens met een zelfde stukje muziek. Dit kan ook je welkoms en afscheidslied zijn.


4. Neem in samenwerking met verpleging en in overleg met de familie een muzikale anamnese af en zet die op papier. Deze informatie kun je gebruiken bij het kiezen van de muziek binnen een bepaald thema


5. Denk aan je uitstraling: jij bepaalt hoe de deelnemer reageert. Anders gezegd : de deelnemer is een spiegel van je uitstraling. Ben je positief en sta je open voor iedere reactie dan krijg je deze ook.


6. Zorg er voor dat slechthorenden in de lijn van de geluidsboxen zitten. Houdt mensen die door ritme snel overprikkeld raken goed in de gaten en plaats hen niet naast slechthorenden.


7. Zorg voor rust in de tent: zet alle materialen zoveel mogelijk van te voren klaar. Zorg voor een afstandsbediening bij je geluidsapparatuur en zorg er voor dat de muziek voor 1 bepaalde muziekactiviteit met gelijke geluidssterkte op 1 CD gebrand wordt.


8. Kijk uit met kabbelende new age muziek: mensen raken geïrriteerd van al die zeegolven en vogelgeluiden. Natuur geluiden kun je wel heel goed gebruiken als basis voor een muzikaal bad.


9. Buit je eigen kwaliteiten, talenten en interesses uit, ook als je geen muziekinstrument bespeelt en deze talenten en interesses op een ander vlak liggen. Gebruik ze, in combinatie met muziek. Het gunstige effect werkt naar twee kanten: je uitstraling is optimaal voor iets waar je zelf warm voor loopt en je voldoet aan het kernbegrip: meerdere zintuigen 1 boodschap.


10. Ook naar muziek luisteren is een activiteit: doe het bewust samen met de deelnemers en ga niet ondertussen vast opruimen of iets anders doen.


11. Zoek collega’s op in andere huizen en vraag andere muziek te kopen dan jullie doen. Ook downloaden van internet is een goede optie. Een externe harde schijf bij de computer is heel handig om veel muziek gesorteerd per thema, onderwerp of componist op te zetten.


12. Vaak zijn goedkope uitvoeringen van klassieke muziek geschikter voor onze doelgroep omdat ze meestal iets minder grote dynamische verschillen hebben.